سبک و هنر معماری گوتیک چیست؟

مکتب گوتیک
گوتیک (Gothic) سبکی از هنر است که از قرون وسطی و در فرانسه آغاز شد. این شیوه هنری که در نیمه دوم سده دوازدهم پا گرفت و تا نیمه قرن پانزدهم میلادی دوام یافت و در همه کشورهای اروپایی متداول شد. هنر گوتیک شامل، معماری، مجسمه سازی، نقاشی، رنگ آمیزی شیشه‌ها ، نقاشی با آبرنگ روی گچ و دستخط‌ها می شد.

واژه شناسی
لغت گوتیک یعنی منسوب به قوم گوتهااز اقوام شمالی اروپا
واژه "گوتیک" نیز همچون بسیاری از عناوین سبک های هنری در آغاز بار معنایی منفی داشت و به صورت تحقیر آمیز به کار گرفته شد.
این واژه توسط هنرمندان ایتالیایی دوره رنسانس ابداع شد تا این شیوه معماری را که به مثابه سبک توحش محکوم می کردند، توصیف کنند. زیرا به نظر آنها که البته در اشتباه بودند،این سبک معماری قوم گوتها بود که میراث هنر کلاسیک امپراطوری روم را از بین برد.
از این رو معنای تحت اللفظی "گوتیک" منسوب به قوم "گوتها" است.
سبک گوتیک، بر اساس آثار معماری تشخص می یابد و به ویژه در کاربرد قوس های نوک نیز(جناغی)، پشت بند های اوج کشیده، تزئینات توکاری مشبک بسیار زیبا و ظریف.
در مفهوم عام تر واژه گوتیک به تزئینات نقوش و نقاشی های دوره ای اطلاق می شود که معماری گوتیک شکل گرفت.

معماری گوتیک
معماری گوتیک، یکی از سبک‌ها و دوره‌های تاریخی معماری است. این سبک، سبکی مذهبی بوده که همواره، در خدمت کلیسا بوده‌است. آغاز پیدایش هیچیک از شیوه‌های معماری را به دقت شیوه ی گوتیک، نمی‌توان تعیین کرد. هنر معماری گوتیک در میان سال‌های ۱۱۳۷ و ۱۱۴۴ (میلادی) در جریان بازسازی کلیسای سن-دنی فرانسه پا به عرصه وجود گذاشت و تا اواسط قرن شانزدهم میلادی در اروپا معمول بود. هنر گوتیک در میان دو دوره رمانسک و رنسانس واقع شده‌است و تا قبل از دوره مدرن گوتیک به عنوان یک صفت منفی به کار می‌رفت فیلاریته از آن به عنوان هنر فلاکت زده یاد می‌کند. سبک معماری جورجیا الهام گرفته از این سبک در سال‌های ۱۷۲۰ تا ۱۸۴۰ در کشورهای انگلیسی زبان شهرت یافت.

هنر گوتیک جدید
هنر گوتیک جدید شاخه‌ای از هنر معاصر است که برپایه وحشت و تاریکی بنا شده‌است. فرانسیسکا گوین در این مورد می‌گوید:
آنها چیزهایی هستند مانند هیولا و گروتسک. در این سبک نقص یا جهش بدن، ارواح، عروسک، ماسک جمجمه و انزجار دیده می‌شود. اینها عکس‌هایی هستند مملو از رنگ سیاه و سفید، فروپاشی و بی ثباتی. ترسی است که بر محیط زیست، خود شخص یا دیگران منعکس شده است. گاهی اوقات مفهوم هرج و مرج نیز در آنها دیده می‌شود.

ادبيات گوتيك
گوتيك نام ژانري ادبي است كه در سالهاي 1760 تا 1820 به وجود آمد و هنوز هم به اشكال گوناگون ديده ميشود. اصطلاح «گوتيك»، در اصل، مربوط به معماري است، اما با وارد شدن به ادبيات در حوزة رمان، تغييري عمده در ذوق و گرايشهاي روحي عصر را نشان ميدهد. در داستانهاى گوتيك، نويسنده ذهن مخاطب را با رمز و راز، دهشت و حيرت آميخته به اضطراب مشغول ميكند و از فضايى تخيلى و ماليخوليايى سخن به ميان ميآورد كه به لحاظ ساختارى قابليت دارد تا در پى يك گسست، تبديل به داستانهاى ژانر جنايي ـ پليسى شود. در داستانهاي گوتيك ايراني، آنچه باعث ايجاد ترس و وحشت ميشود، بيشتر فضاسازي داستاني و توصيفات نويسنده از وقايع است.

مفاهیم: معماری گوتیک چیست؟
این دوران در کنار دوران رومانسک شاهد پیشرفت‌ها و اوج شکوفایی هنر معماری اروپا بوده است و هنر سنگ تراشی و مهندسی سنگ در معماری از نمودهای پیدایش این سبک معماری بوده است. اوج پیدایش این سبک در کشور فرانسه بوده است.
در این معماری در ابتدا شاهد بناهای طاقی شکلی هستیم که با سنگ و تراشهای سنگ تزیین شده است و آرک ها را به وجود آورده است. با استفاده از سنگ در بناها فضاهای خالی و توده های خالی در ساختار بناها از بین رفت و به همین علت معماری دوران گوتیک به ظرافت ساختار معروف است. در این دوران با استفاده از فریم بندی فولادی امکان ایجاد بناهای بلندتر اما با ساختار ظریف نیز میسر شد.
طاقهای نوک تیز (pointed arch)، هلالهای نوک دار (rib vault) و ستون‌ها و نگه دارنده‌های بدون حائل (flying buttress) از ویژگی های اصلی کلیساها و بناهایمعماری این دوران است مانند کلیسای نوتردام پاریس.
معماری گوتیک، یکی از سبک‌ها و دوره‌های تاریخی معماری است. این سبک، یک سبک مذهبی است که همواره در خدمت کلیسا بوده است.
آغاز پیدایش هیچ‌‌یک از شیوه‌های معماری را به دقت شیوه ی گوتیک، نمی‌توان تعیین کرد. هنر معماری گوتیک در میان سال‌های ۱۱۳۷ و۱۱۴۴ (میلادی) در جریان بازسازی کلیسای سن-دنی فرانسه پا به عرصه وجود گذاشت و تا اواسط قرن شانزدهم میلادی در اروپا معمول بود. هنر گوتیک در میان دو دوره ی رمانسک و رنسانس واقع شده است و تا قبل از دوره ی مدرن گوتیک به عنوان یک صفت منفی به کار می‌رفت و فیلاریته از آن به عنوان هنر فلاکت زده یاد می‌کند. سبک معماری جورجیا الهام گرفته از این سبک، در سال‌های ۱۷۲۰ تا ۱۸۴۰ در کشورهای انگلیسی زبان شهرت یافت.
دوره ی گوتیک در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب و بالاخص کلیسا، بر جوامع بوده است. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می‌شد. بدین معنا که تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می‌شد. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده است. دوره ی گوتیک با ظهور اومانیسم پایان یافت. البته عده‌ای دوره ی رنسانس را دشمن گوتیک می‌دانند.
یکی از ویژگی‌های معماری گوتیک، قوس نوک تیز است. این نوع طاق قبل از این‌که در معماری قرون وسطی به کار گرفته شوند، در شرق نزدیک، در زمان پیش از اسلام و نیز معماری اسلامی استفاده می‌شد. در نتیجه به نظر می‌رسد که معماری شرق نزدیک و خاورمیانه برای بناهای فرانسه مانند کلیسای جامع Autun الهام‌بخش بوده است.در غیر این صورت به سبک رومی هست.
با این حال، بر خلاف نظریه ی اشاعه، به نظر می‌رسد که به طور همزمان تکامل ساختاری در قوس نوک تیز وجود داشت، که به منظورخرک زدن فاصله‌های طرح نامنظم یا رساندن ارتفاع خرک‌های عرضی به خرک‌های مورب بود که این مورد در کلیسای جامع دورهام در راهروی شبستان در ۱۰۹۳ اتفاق می‌افتد. قوس‌های نوک تیز به طور گسترده در تزئین گذرگاه طاقدار کور رومی نیز رخ می‌دهد که در آن قوس‌های نیم‌دایره با یک الگوی تزئینی ساده همدیگر را می‌پوشانند و نوک‌های تیز به صورت تصادفی در طراحی پیش می‌آیند.
• معماري گوتيك انگليسي
ویژگی‌های معماری گوتیک انگلستان به طرز شگفت انگیزی در کلیسای سالزبری به نمایش در آمده‌اند. این کلیسا که در سال‌های ۱۲۲۰ و ۱۲۶۰ در چمن زارهای دولتی ساخته شده است تفاوتی چشمگیر با کلیساهای واقع در شهر که دور تا دور آن را خانه‌ها محصور کرده‌اند، ایجاد کرده است.

نمای سالزبری به دلیل داشتن برج‌های کوتاه، جرزهای افقی، سر درها ی ورودی کوچک و تو رفتگی‌هایی، با نمای دو کلیسای پاریس یا آمین تفاوت دارد. به دلیل اهمیت کمتر ارتفاع ساختمان در انگلیس آن زمان، ارتفاع سالزبری با کلیسای آمین که هم‌زمان هستند، تقریباً یکی است. نمای بیرونی سالزبری به دلیل نوک تیز بودنش با گوتیک فرانسوی تفاوت دارد.
نقشه ی کلیسای سالزبری راست خط ودراز است و بازویی دوگانه دارد که انتهای شرقی آن پهن تر است؛ که از این نظر هماند کلیساهای سیستریان است. فضای داخل کلیسا، سه طبقه است و قوس‌هایی نوک تیز دارد و از نظر طاق جناغی و جرز مرکب سبک گوتیک است اما با گوتیک فرانسوی تفاوت دارد زیرا ستونک‌های جرزها تا زیر طاق‌های جناغی کشیده نشده‌اند بلکه برآمدگی سه دهانه‌ای دارند و یک تاًکید افقی نیرومند را در بر دارند.
به دلیل استفاده از سنگ رنگی در نقش و نگار‌ها و قوس‌ها جزییاتی وجود دارد و درخششی تند و زنده در درون کلیسا ایجاد می‌کند. جرزهایی از جنس میله‌های مرمر پربک، طاق‌های مواج را به زمین بسته‌اند. این کلیسا بنایی جسارت آمیز است و به دلیل نقشه ی راست خطی که دارد پیشگامان سبک مشعشع در اروپاست.
گوتیک انگلیسی سده ی چهاردهم را تزیین یافته می دانند زیرا جزییات ساختمان‌ها و دیوارها و طاق‌ها بسیار تزیین شده‌اند.
معماری گوتیک انگلستان در کلیسای گلاستر
صد سال پس از سالزبری، کلیسای گلاستر با سبک عمودی ساخته شد. کلیسای گلاستر دارای یک انتهای شرقی پهن است که شامل چندین پنجره ی افقی بزرگ هم شکل است و یاد آور نمای غربال مانند کلیسای سالزبری است. اما دیگر اثری از طاق جناغی نیست، و این طاق به طاق گهواره‌ای با تزیینات کاربردی تبدیل شده است.
معماری گوتیک انگلستان در نمازخانه هنری VII
در سده ی شانزدهم، تکامل سبک عمودی در نمازخانه ی هنری VII دیده می‌شود که متعلق به عصر تودور هاست. نوعی معماری گل و بته دوزی در رگه‌ها پدید آمده که به درون شکل‌هایی شبیه به طاق پنکه‌ای کشیده شده‌اند. این طاق‌ها ارگانیک به نظر می‌رسند که گویی در جریان ذوب به سنگ تبدیل شده‌اند.
این نماز خانه فرورفتن گوتیک ساختمانی در خیال پردازی را نشان می‌دهد. سبک عمودی این بنا شیوه ی زندگی گران سلحشوران اواخر سده‌های میانه را نمایش می‌دهد. که زندگی هم چنان خشونت بار بوده است. اما هنر هم چنان از نوعی ظرافت برخوردار بوده و از درشتی می‌گریزد.
• معماري گوتيك فرانسوي
گوتیک شعله‌سان Flamboyant اصطلاحی است که از حدود سال ۱۳۵۰ میلادی به سَبک درهم پیچیده‌ای از معماری گوتیکدر فرانسه اطلاق گردید که تا زمان معماری رنسانس یعنی اوایل سده ۱۶ ادامه یافت. به طور عمده در توصیف ساختمان‌های فرانسه استفاده می‌گردد که اغلب آنها کلیسا بودند. از این اصطلاح گاهی اوقات در اوایل دوره معماری گوتیک انگلیسی هم استفاده میشود که همزمان با تزئینات به کار رفته در سبک گوتیک بود. شاخصه بنیادین گوتیک شعله‌سان، آرایش عناصر فنی و تزئینی بود به دلیل اینکه در حقیقت این سبک، نوآوریِ سازه‌ایِ مهمی ارائه نداده بود. درهم پیچیدگی‌های تزئینی فُرم‌ها و آرایه‌های توری شکل، با الگوهای منحنی‌های دوگانه و خطوط پُر پیچ و خم که یادآور شعله هستند از عناصر بارز این سبک به شمار می‌رود.
تاریخ لباس گوتیک
هنری که منتسب به قومی وحشی است ولی دیدگاهی ماورایی و آسمانی دارد. سرشار از نرمی، انعطاف و انحناست و برای هدایت جنبه های زندگی در جهت خداوند، به نام هنر گوتیک، به نظر میرسد علی رغم اینکه گفته میشود هنر گوتیک دیدی منفی و رویکردی تیره بر پایه وحشت دارد، اما تمام زیبایی هنر گوتیک را در چین و شکن لباسهای مردمان آن دوره و رنگهای زنده ای که علاقه مند به استفاده از آن بودند، (چون قرمز براق یا طلایی) میتوان دید. استفاده از لباسهای بلند با برشهای عمودی و تزیین آنها با انواع جواهرات زیبا را شاید بتوان در مشابهت با هنر معماری این دوره که بسیار شاخص و باشکوه است و نمود بارز آن در بناهای بلند و کلیساها و شیشه های بلند و رنگی آنها که تمامی اشاره به آسمان دارند و گویی از زمین جدا شده اند، قرار دارد.